Κοινωνικός Αποκλεισμός

2010: Ευρωπαικό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού

Ορισμοί και έννοιες

Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα για την κοινωνική αβεβαιότητα και ένταξη («Social precarity and integration») (99), το ποσοστό του ευρωπαϊκού πληθυσμού που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού στην Ευρώπη κυμαίνεται από 9 % έως 22 % (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2001). Οι άνθρωποι θεωρούνται κοινωνικά αποκλεισμένοι εάν «αποτρέπεται η πλήρης συμμετοχή τους στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή και/ή όταν η πρόσβασή τους σε εισοδήματα και άλλους πόρους (προσωπικούς, οικογενειακούς και πολιτισμικούς) είναι τόσο ανεπαρκής ώστε να τους αποκλείει από το να απολαμβάνουν ένα επίπεδο διαβίωσης που θεωρείται αποδεκτό από την κοινωνία στην οποία ζουν» (Gallie και Paugam, 2002).

Έτσι, ο κοινωνικός αποκλεισμός μπορεί να οριστεί ως ένας συνδυασμός της έλλειψης οικονομικών πόρων, της κοινωνικής απομόνωσης και της περιορισμένης πρόσβασης σε κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα• πρόκειται για μία σχετική έννοια μέσα σε κάθε κοινωνία (CEIES, 1999) και αντιπροσωπεύει μία προοδευτική συσσώρευση κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων με την πάροδο του χρόνου. Οι παράγοντες που θα μπορούσαν να συμβάλουν στον κοινωνικό αποκλεισμό είναι τα προβλήματα που αφορούν την εργασία, το επίπεδο εκπαίδευσης και διαβίωσης, την υγεία, την εθνικότητα, τη χρήση ναρκωτικών, τις διαφορές μεταξύ των φύλων και τη βία (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2001• Εθνικές εκθέσεις, 2002).



Η έννοια του όρου κοινωνικός αποκλεισμός, το περιεχόμενο του οποίου δεν έχει πλήρως προσδιοριστεί, αφού δεν υπάρχει συμφωνία σε συγκεκριμένο ορισμό του, περιλαμβάνει ως κύρια στοιχεία της τον πολυδιάστατο χαρακτήρα των αποστερήσεων, ήτοι σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής, όπως είναι η πρόσβαση σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης στην εκπαίδευση, στην απασχόληση, στη στέγαση, στις συλλογικές υπηρεσίες και στην ιατρική περίθαλψη, την χρονική επιμονή της, τη συγκέντρωσή της σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες και περιοχές και την αντίστασή της σε παραδοσιακές κοινωνικές πολιτικές.

Αποτέλεσμα της συσσώρευσης των αποστερήσεων είναι ότι διάφορες ομάδες του πληθυσμού έχουν μείνει εκτός ή στο περιθώριο μίας γενικότερης ευημερίας. Δεν συμμετέχουν στον οικονομικό και κοινωνικό τρόπο ζωής, που απολαμβάνουν οι πολλοί και στερούνται της πλήρους κοινωνικής τους ένταξης και απόλαυσης των κοινωνικών τους δικαιωμάτων.

Από την Κοινότητα αναγνωρίζεται η ανάγκη για συμπλήρωση της πολιτικής, που εφαρμόζεται στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης με ειδικές πολιτικές ένταξης και εφαρμογής μέτρων, που θα εγγυώνται επαρκείς πόρους καθώς και μέτρων, που θα προωθούν τη δυνατότητα πρόσβασης όλων των ανθρώπων σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, μέσω της λειτουργίας ενός μηχανισμού κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξης (βλ. σχετικά Τζένη Καβουνίδη: Κοινωνικός αποκλεισμός: Έννοια, κοινοτικές πρωτοβουλίες, ελληνική εμπειρία και διλλήματα πολιτικής, δημοσιευμένο στο Έκθεση για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο: Διαστάσεις του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα, έκδοση ΕΚΚΕ, τ. Β’, σελ. 50).

Στην Ελλάδα είναι δεδομένη η έλλειψη ερευνών σχετικά με τις διαστάσεις του κοινωνικού αποκλεισμού, τις παλιές και νέες μορφές αποστέρησης, τους μηχανισμούς και διαδικασίες, που τις προκαλούν, και το δημογραφικό τους προφίλ. Ανάμεσα όμως στις ελληνικές εθνικές εκθέσεις, που έχουν καταρτιστεί για το Παρατηρητήριο της Ε.Ο.Κ., υπάρχει και σχετική για τα άτομα με αναπηρίες και τις γυναίκες, που θεωρούνται κατηγορίες εκτεθειμένες σε αυξημένο κίνδυνο αποκλεισμού (βλ. σχετικά Τζένη Καβουνίδη ο.π. σελ. 69).

Κατηγορίες Κοινωνικού Αποκλεισμού
Ο κοινωνικός αποκλεισμός μπορεί να είναι:

 Οικονομικός: προκαλείται και συντηρείται από τη φτώχεια, την ανεργία, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο κ.α.

 Πολιτικός και επιστημονικός:O αποκλεισμός αυτός μπορεί να οδηγήσει είτε σε δημιουργία ριζοσπαστικών –ανατρεπτικών κινήσεων, είτε στη δημιουργία τρομοκρατικών ομάδων.

 Ηλικιακός: Ο κοινωνικός αποκλεισμός των νέων σχετίζεται με την οικογενειακή κατάσταση, την ποιότητα της παιδείας, τον κοινωνικό περίγυρο, την ανεργία κ.λ.π.

Υπάρχουν δύο κατηγορίες λόγων για τον κοινωνικό αποκλεισμό των νέων:

• Η αδυναμία να ενταχθούν

• Η άρνηση να ενταχθούν (με συμπεριφορές άρνησης της κατεστημένης τάξης πραγμάτων π.χ. φθορά δημόσιας περιουσίας)

Πολλές φορές συνυπάρχουν και οι δύο κατηγορίες λόγων.

Υπάρχει βέβαια και ο κοινωνικός αποκλεισμός της τρίτης ηλικίας.

 Μειονοτικός: Είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός κάποιων ομάδων λόγω της εθνικής, φυλετικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής ή γλωσσικής διαφορετικότητάς τους

 Τοπικός και πολεοδομικός: Αυτού του τύπου ο αποκλεισμός προκύπτει από τη

δημιουργία γκέτο στις μεγαλουπόλεις.

 Φυλετικός : σε γυναίκες, ανάλογα με το χρώμα, την ηλικία ή την εξωτερική εμφάνιση.
Βάσει των παραγόντων αυτών, δημιουργούνται πολλές ομάδες κοινωνικά αποκλεισμένων ανθρώπων, όπως είναι:
-άτομα με αναπηρία ή χρόνια νοσήματα

-άτομα με ψυχικές παθήσεις

-άνεργοι

-άστεγοι

-μετανάστες

-αποφυλακισμένοι

-άτομα με παραβατική συμπεριφορά

-πρώην χρήστες ουσιών

-θρησκευτικές ή πολιτισμικές μειονότητες (τσιγγάνοι, μουσουλμάνοι, κτλ)

-κάτοικοι παραμεθόριων περιοχών

-μονογονεϊκές οικογένειες

-άτομα με σεξουαλικές ιδιαιτερότητες

-θύματα βίας

-άτομα τρίτης ηλικίας

- διάφορες γυναικείες ομάδες κλπ.



Οι ομάδες αυτές τις περισσότερες φορές φέρουν το στίγμα του κοινωνικού αποκλεισμού τους. Ζουν αδρανείς, απομονωμένες, βιώνοντας τον κοινωνικό ρατσισμό που τους δείχνουν οι άλλοι, αλλά και το δικό τους άγχος, φόβο, ανασφάλεια και θυμό.

Κάποτε έχουν εντάσεις ακόμα και μεταξύ τους. Τα κοινωνικά προβλήματα διογκώνονται και τα άτομα ζουν μέσα σε έναν φαύλο κύκλο, αυτόν του κοινωνικού αποκλεισμού.

Το κόστος είναι ψυχολογικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και φυσικά οικονομικό.

Η σύμπραξη κρατικών, μη κρατικών, τοπικών, εθελοντικών φορέων, θα διευρύνει την κοινωνική τους ένταξη, την προσβασιμότητα σε αγαθά και υπηρεσίες και θα ενισχύσει την κοινωνική τους δράση.

Η ενδυνάμωση των ευάλωτων πληθυσμών ξεκινά με την δική τους ενημέρωση για τα δικαιώματά τους, με ομάδες αυτοβοήθειας, με δημιουργία κινήτρου για ενεργοποίηση αλλά και με ουσιαστικές παροχές.

Εμείς που εργαζόμαστε στην ΚΛΙΜΑΚΑ, πιστεύουμε πως όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα κοινωνικής προστασίας, έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν σε όλες τις κοινωνικές διαδικασίες, να διεκδικούν ισότιμα τη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και να ζουν μια ποιοτικά αναβαθμισμένη ζωή.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ


Σήμερα, ο επαγγελματίας Κοινωνικός Λειτουργός στον χώρο της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής φροντίδας, καλείται να συνεργαστεί με άτομα και οικογένειες διαφορετικής θρησκείας, διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων, διαφορετικών προσδοκιών και δυνατοτήτων και διαφορετικών κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων.
Η γνώση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων είναι σημαντικός παράγοντας, ώστε να μπορέσει ο επαγγελματίας Κοινωνικός Λειτουργός να παρέχει ψυχολογική στήριξη, εμψύχωση, καθοδήγηση, καθώς και ενημέρωση για τα δικαιώματά τους.

Συνήθως ο Κοινωνικός Λειτουργός είναι ο πρώτος επαγγελματίας, που έρχεται σε επαφή με τα άτομα αυτά.

Εργάζεται, με άτομα, με ομάδες , με οικογένειες και με την κοινότητα, ενημερώνοντας και αναζητώντας πηγές βοήθειας, ώστε να αντιμετωπιστούν (όσο αυτό είναι εφικτό) τα αιτήματα που δέχεται.

Η Ελληνική κοινωνία, τις τελευταίες δεκαετίες, έχει χάσει την σταθερή της σύνθεση που είχε για πολλά χρόνια, αλλαγή που προκάλεσε συναισθήματα ανασφάλειας και φόβου, στους πολίτες. Αυτό, με τη σειρά του, συντέλεσε στη δημιουργία κι άλλων αποκλεισμένων και περιθωριοποιημένων ομάδων, και τη ραγδαία αύξηση του κοινωνικού «στίγματος» που διέπει όλες αυτές τις ομάδες πληθυσμού.

Πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι μια από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας, είναι η σημαντική αύξηση των ατόμων που θα υποστούν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, κοινωνικό αποκλεισμό.

Για το λόγο αυτό, πιστεύουμε πως ο ρόλος μας σε ένα κοινωνικό φαινόμενο που παίρνει τόσο μεγάλες διαστάσεις, σε τόσο λίγο χρόνο, είναι να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και τον αποστιγματισμό αυτών των ομάδων.

Είναι ένα δύσκολο έργο, που χρειάζεται τη συνεργασία όλων των φορέων (κρατικών και μη), που ασχολούνται με τον Κοινωνικό Αποκλεισμό, οι οποίοι θα εργάζονται πάνω σε ένα κοινό σχέδιο, θα έχουν κοινούς στόχους και πρακτικές και θα λειτουργούν συντονισμένα.

Όπως και να’ χει όμως, οι καρποί ακόμη και τόσο καλά οργανωμένων προσπαθειών, δεν μπορεί να φέρουν πάντα άμεσα αποτελέσματα, γιατί απαιτεί πολύ χρόνο συνεχόμενων δράσεων και προγραμμάτων για να αλλάξει κάτι που έχει ριζώσει στις συνειδήσεις όλων μας.

Όπως όμως, σοφά λέει ο λαός μας « η αρχή είναι το ήμισυ του παντός»…..